Czym są karaczany?

Karaczany znane również jako hełmce są rzędem prymitywnych owadów spokrewnionych z szarańczakami. Karaczany są dość duże jak na owady i silnie zbudowane. Ich długie biczykowate czułki cały czas są w ruchu. Przedplecze karaczanów jest silnie rozwinięte. Zazwyczaj mają one dwie pary skrzydeł spośród których pierwsza jest sztywna i nakrywa drugą, błoniastą parę skrzydeł. U niektórych spośród gatunków karaczanów skrzydła uległy redukcji. Karaczany żerują na terenie domów, mieszkań, magazynów, restauracji i innych zasiedlanych przez ludzi miejsc. Nieprzyjemny zapach wydzielany przez gruczoły skórne, duża ruchliwość i obrzydliwy wygląd sprawiają, że te robaki domowe budzą u ludzi obrzydzenie. Większość karaczanów to robaki domowe wywodzące się z rejonów tropikalnych. Karaczany prowadzą głównie nocny tryb życia w związku z czym widywane są rzadziej niż wynikało by to z ich liczebności.

Karaczanowate – karaczan wschodni, karaczan prusak, przybyszki

Większość karaczanów występujących w Polsce wywodzi się z rodziny karaczanowatych. Karaczanowate to robaki domowe o owalnym i spłaszczonym ciele. Ich czułki są długie i biczykowate. Oczy duże. Narządy gębowe typu gryzącego. Przedplecze karaczanowatych ma kształt trójkąta z zaokrąglonymi bokami. Odnóża bieżne karaczanowatych są dobrze rozwinięte. Większość karaczanowatych ma skrzydła, ale u niektórych spośród nich są one zredukowane. Karaczany nie latają nawet jeśli posiadają dobrze rozwinięte skrzydła. Skrzydeł robaki te używają jedynie jako spadochronu podczas spadania z większej wysokości. Na końcu odwłoka karaczanowatych obu płci znajdują się wyrostki nazywane cerciami. U samców ponadto pojawiają się nieczłonowane style. Jaja składane są przez karaczanowate w specjalnych kokonach, które zbudowane są z wydzielanej przez samice substancji. Kokony te rozrywane są przez larwy po ich wylęgnięciu się z jaj. Po wyjściu z jaj larwy karaczanowatych są białe i bezskrzydłe. Chityna pokrywająca ich ciała ciemnieje po kilku godzinach. Po kilku linieniach wyrastają im skrzydła i przysadki odwłokowe. Larwy karaczanowatych mogą regenerować utracone człony swoich czułków.

Karaczanowate przenoszą zarazki i pasożyty wywołujące liczne choroby w tym między innymi dur brzuszny, glistnicę, gruźlicę i owsicę. Karaczanowate to robaki które najczęściej rozprzestrzeniają się na większe odległości razem z produktami na których żerują, a na mniejsze najczęściej wędrując w tym między innymi przez kanalizację i przewody centralnego ogrzewania.

Karaczan wschodni

Karaczan wschodni (Blatta orientalis) znany jest również jako karaczan pospolity lub karaluch.

Wygląda karaczana wschodniego

Ciała karaczana wschodniego jest płaskie i masywnie zbudowane. Samice są niemal czarne. Mają one 28 milimetrów długości. U samców odwłok w 2/3 zakryty jest skórzastymi okrywami. U samic okrywy te mają formę niewielkich wyrostków. Czułki samic karaluchów są nieco krótsze od ich ciał, a czułki samców karaluchów nieco dłuższe od ich ciał. W populacjach karaczanów wschodnich dominują samice. Sporadycznie karaczany wschodnie rozwijają się przez partenogenezę. Kokon w którym ułożone są jaja karaluchów jest większy od kokonu karaczanów prusaków. Ma on 6 milimetrów szerokości i 10,5 milimetrów długości. Ma on brązową barwę i lekko wygięty kształt.

Rozówj karacznaów wschodnich

Po opuszczeniu jaj larwy karaluchów są białe i mają 6 milimetrów długości. Już po kilku godzinach zmieniają jednak barwę na żółtą. Z każdym kolejnym linieniem stają się one coraz ciemniejsze. Podczas swojego rozwoju larwa karaczana prusaka linieje od 6 do 10 razy. Długość życia osobników dorosłych karaczana wschodniego uzależniona jest od temperatury otoczenia. Przy temperaturze wynoszącej 25°Celsjusza jest to 140 dni. Kokon formowany jest przez samice karaczana wschodniego po upływie od kilku do kilkunastu dni od odbycia przez nią kopulacji. Liczba jaj wewnątrz kokonu jest zmienna. Przeciętnie jest ich 16. Podczas swojego życia samica karaczana wschodniego tworzy od 8 do 10 kokonów. Po uformowaniu kokon składany jest przez samice na pokarmie lub w niewielkiej odległości od niego. Czas od złożenia jaj do wylęgu larw uzależniony jest od temperatury otoczenia niemniej bez względu na temperaturę jest on znacząco dłuższy niż w przypadku większości owadów w tym zwłaszcza owadów magazynowych do których karaczan wschodni jest zaliczany. Przy temperaturze wynoszącej 30°Celsjusza rozwój zarodka trwa 42 dni. Przy temperaturze wynoszącej 25°Celsjusza wydłuża się on do 57 dni, a przy temperaturze wynoszącej 21°Celsjusza wydłuża się on do aż 81 dni. Larwy karaczana prusaka rozwijają się w temperaturze przekraczającej 22°Celsjusza. Rozwój larw jest dość długi. W optymalnych warunkach na które składają się dostępność odpowiedniego pokarmu i temperatura wynosząca około 30°Celsjusza rozwój larw trwa 300 dni. Przy temperaturze wynoszącej 25°Celsjusza rozwój ten wydłuża się do 530 dni. Jeśli larwom brakuje odpowiedniego pokarmu to ich rozwój może trwać od 3 do 4 lat. Za równo w niskich jak i w wysokich temperaturach karaczany wschodnie szybko giną. W temperaturze wynoszącej od 42 do 43°Celsjusza połączonej z wysoką wilgotnością giną one już po upływie jednej godziny.

W przeciwieństwie do karaczana prusaka karaczan wschodni rozmnaża się i żeruje w podłogowych częściach pomieszczeń. Najczęściej karaczany wschodnie pojawiają się w miejscach w których jest ciepło takich jak okolice rur z ciepłą wodą i pieców oraz za kaloryferami. Karaczan wschodni spotykany jest na terenie piekarni, zakładów gastronomicznych, mieszkań i statków. O ich pojawieniu się świadczą przede wszystkim nieprzyjemny zapach pochodzący z wydzieliny gruczołów skórnych karaluchów oraz kał przypominający odchody myszy którymi karaczany wschodnie zanieczyszczają produkty.

Karaczan wschodni rozwija się na bardzo podobnych produktach co blisko z nim spokrewniony karaczan prusak . jest on jednak dużo bardziej od karaczana prusaka wrażliwy na brak wody w powietrzu i w pokarmach.

W Polsce karaczan wschodni jest pospolity, ale rzadszy od karaczana prusaka.

Karaczan prusak (Blatella germanica)

Karaczan prusak jako jedyny przedstawiciel karaczanów występujący w Polsce zaliczany jest do rodziny prusakowatych.

Wygląd karaczana prusaka

Karaczan prusak znany jest również jako francuz, karaczan persak lub karaczan prusak jest brudnożółty. Jedynie jego odnóża i czułki są minimalnie jaśniejsze od reszty ciała. Samice karaczana prusaka mają od 12 do 16 milimetrów długości. Samce karaczana prusaka mają od 10 do 12 milimetrów długości. Na tarczce tułowiowej karaczana prusaka znajdują się dwie czarne, podłużne kreski. Odnóża karaczana prusaka są długie. Na goleniach karaczana prusaka znajdują się charakterystyczne kolce.

W skład stopy karaczana prusaka wchodzą dwa pazurki i poduszka znana również jako aridum. Na czterech członach stopy karaczana prusaka znajdują się przylgi wewnętrzne. Wieloczłonowe czułki są równie długie co ciało karaczana prusaka. Karaczany prusaki bardzo dbają o ich higienę. Regularnie czyszczą je przesuwając przez aparat gębowy. Odwłok karaczana prusaka jest wyraźnie segmentowany. Na jego końcu znajdują się pierwotne wyrostki nazywane cerciami.

Rozwój prusaków

Jaja karaczana prusaka są długie. W kokonie układane są one w dwóch szeregach. Kokon karaczana prusaka ma 2,5 milimetra szerokości i 5,5 milimetra długości. Ma on lekko zakrzywiony kształt. Tuż przed wyjściem larw ma on brązową barwę. Larwy karaczana prusaka, które niedawno wyszły z jaja są białe niemniej kształtem ciała przypominają one osobniki dorosłe karaczana prusaka. Podczas rozwoju ciemnieją one, wyrastają im skrzydła oraz cerci, a także zwiększa się liczba członów w ich czułkach z 26 po wylęgu do 87 po osiągnięciu stadium dorosłego.

Kokon formowany jest przez samice karaczana prusaka po upływie 7 dni od jej zapłodnienia. Kokon posiada poprzeczne bruzdy, które odpowiadają położeniu komór jajowych. W kokonie może się znajdować od 16 do 56 jaj. Przeciętnie jest to 30 jaj. Kokon przytwierdzony jest do końca odwłoka samicy. Samica nosi go tam aż do wylęgu larw. Czas po którym następuje wylęg larw uzależniony jest od temperatury. W temperaturze pokojowej są to 24 dni. Przy temperaturze wynoszącej  30°Celsjusza jest to 15 dni. Samica przestaje interesować się kokonem po wylegnięciu się z niego jaj. W temperaturze wynoszącej  25°Celsjusza osobniki dorosłe karaczanów prusaków żyją 260 dni. Podczas swoje życia samice karaczanów prusaków czterokrotnie składają kokony. Przed złożeniem każdego z kokonów konieczne jest przeprowadzenie nowego zapłodnienia.

Podczas swojego rozwoju larwy karaczana prusaka linieją od 6 do 7 razy. Po zrzuceniu oskórek zjadany jest przez larwy. Długość rozwoju larw uzależniona jest od temperatury w której rozwój ten następuje. Przy temperaturze wynoszącej 21°Celsjusza rozwój ten trwa 174 dni. Przy temperaturze wynoszącej 30°Celsjusza długość tego rozwoju skraca się do 74 dni. W badaniach laboratoryjnych stwierdzono, że czas rozwoju larw karaczana prusaka hodowanych pojedynczo jest dłuższy niż jest to w przypadku larw karaczanów prusaków hodowanych w grupach. Zarówno larwy jak i osobniki dorosłe karaczanów prusaków są dość odporne na brak pożywienia. Przy temperaturze wynoszącej 22°Celsjusza małe larwy karaczanów prusaków mogą przeżyć 10 dni bez pożywienia. Jeśli chodzi o czas, który mogą bez pożywienia przeżyć osobniki dorosłe karaczana prusaka to jest on silnie uzależniony od płci danego karaczana prusaka. W przypadku samców karaczana prusaka jest to 15 dni, a w przypadku samic karaczana prusaka 40 dni. Ciała larw karaczanów prusaków są silnie spłaszczone. Ułatwia to im przebywanie w niedostępnych miejscach takich jak listwy podłogowe, szpary i okolice rur kanalizacyjnych oraz przedostawanie się przez wąskie szczeliny. Za dnia karaczany prusaki  przebywają w ukryciu. Bardzo intensywne żerowanie karaczanów prusaków ma miejsce krótko po zapadnięciu zmroku oraz tuż przed świtem. Najdrobniejsze wstrząsy podłoża lub nawet gwałtowniejsze ruchy powietrza powodują ich szybką ucieczkę. Posiadane przez karaczany prusaki skrzydła używane są przez nie wyłącznie do lotu szybowcowego. Samce karaczanów prusaków mogą wykonywać niewielkie skoki.

Karaczan prusak szkodnikiem wszystkożernym

Karaczan prusak jest owadem bardzo pospolitym. Występuje on w magazynach, mieszkaniach, szpitalach, restauracjach  i innych miejscach. Pożywieniem karaczanów prusaków są  głównie resztki żywnościowe. Karaczany prusaki preferują produkty zawierające duże ilości wody takie jak na przykład marchew, owoce, ziemniaki niemniej żeruje on również w suchszych produktach takich jak pieczywo, cukier i mąka. Karaczany prusaki są wszystkożerne, ale nie mogą rozwijać się jeśli żywią się produktami zawierającymi niewielkie ilości białka. Sporadycznie zdarza się wśród karaczanów prusaków kanibalizm. Jego ofiarą padają osobniki okaleczone lub te, które nie zrzuciły jeszcze do końca oskórka larwalnego.

Szkody powodowane przez karaczana prusaka polegają na zanieczyszczaniu produktów wylinkami i odchodami, a także na przenoszeniu powodujących gnicie produktów grzybów i bakterii.

Karaczan prusak wywodzi się z Azji, ale obecnie występuje na całym świecie. Najczęściej pojawia się w lokalach posiadających centralne ogrzewanie. Występuje gromadnie.

Przybyszki

Na terenie Polski sporadycznie pojawiają się również karaczan australijski znany też jako przybyszka australijska i karaczan amerykański znany również jako przybyszka amerykańska. Gatunki te są jednak znacznie rzadsze od karaczana wschodniego i karaczana prusaka ponieważ mają wysokie wymagania dotyczące z temperatury.

Zadomkowate – karaczany żyjące poza budynkami

Karaczany żyją nie tylko wewnątrz budynków, ale również poza nimi. Wszystkie występujące w Polsce karaczany żyjące poza budynkami zaliczane są do rodziny zadomkowatych. Nie stanowią one zagrożenia dla działalności człowieka ponieważ nie mogą rozmnażać się wewnątrz budynków. Przedstawiciele zadomkowatych, którzy przypadkiem trafią do wnętrz budynków giną po upływie kilku dni. W związku z tym zazwyczaj nie ma konieczności zwalczania przedstawicieli tej rodziny. Wszystkie owady zaliczane do rodziny zadomkowatych są dość rzadkie w związku z czym dość rzadko są one również spotykane. Przedstawicielami zadomkowatych występującymi w Polsce są między innymi bezżyłka plamista, zadomka leśna i zadomka polna.

Bezżyłka plamista

Bezżyłka plamista (Phyllodromica maculata) jest brunatnoczarna i błyszcząca. Przedplecze bezżyłki plamistej jest czarne z wyjątkiem jasnego obrzeża. Pokrywy są żółtawe i pozbawione siatki żyłek oraz czarnych plamek.

Samice i samce bezżyłki plamistej różnią się między sobą przede wszystkim wielkością i kształtem pokryw. Pokrywy samic bezżyłki plamistej są zaokrąglone i ścięte. Osiągają one od 2,7 do 3,2 milimetrów długości. Pokrywy samców sięgają do końca ich odwłoka. Mają one od 5,5 do 6 milimetrów długości. Ponadto samice bezżyłki plamistej są minimalnie mniejsze od samców. Mają one od 6,5 do 7 milimetrów długości podczas gdy samce mają od 6,5 do 7,4 milimetra długości. Poza tym u samców nie występuje czarnobrunatna plama w dolnej części pokryw.

Bezżyłka plamista występuje na terenie centralnej Europy. Jej obszar występowania rozciąga się od Polski , Słowacji i Węgier przez Czechy i austriacki Tyrol aż do rzeki Ren w Niemczech. Możliwe, że występuje ona również na terenie Ukrainy, Rumunii i Szwajcarii.

W Polsce bezżyłka plamista występuje w całym kraju. Pojawia się od maja do sierpnia.

Zadomka leśna

Zadomka leśna ma od 9 do 11 milimetrów długości. Jej pokrywy są brunatnożółte i lancetowate. Przedplecze zadomki leśnej jest czarne z wyjątkiem mającego barwę kości słoniowej obramowania. Dołek gruczołowy okrągławy i duży. Zadomka leśna jest szeroko rozpowszechniona na terenie Europy. Jest pospolita w całej Polsce.

Zadomka polna

Zadomka polna jest pospolita w Europie i na terenie zachodniej Syberii. Ma ona od 7 do 13 milimetrów długości. Ubarwienie jej ciała jest zmienne. Skrzydła samca zadomki polnej są długie. Na jego przedpleczu znajduje się czarna plama o nieostrych krawędziach. Samice mają krótsze skrzydła, a ich przedplecze jest jasnobrązowe.

Zadomka polna występuje głównie na terenie lasów. Występuje również na terenie sadów, ogrodów i w zaroślach. Zadomka polna jest wszystkożerna.

Samce najczęściej widywane są na ziemi, a samice na niskich roślinach. Przedstawiciele tego gatunku widywani są od maja do września. Samice składają jaja do mających 3 milimetry długości kokonów.